محتوای مقاله

کتاب فلسفه دین تالیف دکتر نورمن گیسلر (در سال 1988م) و ترجمه دکتر حمیدرضا آیت اللهی، در سال 1391 توسط موسسه انتشارات حکمت به چاپ رسید.
این اثربه بحث در 4 محور اصلی در فلسفه دین می پردازد: "تجربه دینی" – "خدا و عقل" – "خدا و زبان"(توصیف زبانی خدا) – "خدا و شر"
کتاب فلسفه دین از دیدگاه مثبت انجیلی نوشته شده است. این کتاب دفاع سختی، از دیدگاه مسیحی، از خدا، مسئله شر، تجربه دینی، و هدف جهان کنونی است.
فلسفه دین معرفی کامل از براهین اثبات وجود خداست که توسط فلاسفه و متکلمین مختلف در گذشته و حال مطرح شده است. مولف با دقت اندیشه های کسانی را که سهمی در براهین تاریخی داشته اند تجزیه و تحلیل می کند واین تحلیل یا با بررسی و بیان مجدد آنها و یا با طرح ردیه هایی برآنها همراه است.
دکتر گیسلرتحلیل خویش را با تعیین تفاوت بین اخلاق و دین آغاز می کند. او پس از آزمودن ویژگی های تجربه دینی، به بحث پیرامون دلایل می نشیند که چرا براهین سنتی برای اثبات وجود خدا منطقا نامعتبر هستند.
دکتر گیسلر در عناوین مورد بحث خویش همچون خدا و تجربه، خدا و عقل، خدا و زبان، و خدا و مسئله شر، فصل های زیر را گنجانده است:
ابعاد تجربه دینی، آزمون واقعی بودن تجربه دینی، براهین غایت شناختی و اخلاقی، براهین وجودی، براهین جهان شناختی، مشکل زبان دینی، ماهیت مشکل شر، مشکل متافیزیکی شر، مشکل اخلاقی شر، مشکل فیزیکی شر.¹

بخش ها و فصل های کتاب:
این کتاب شامل 17 فصل می باشد.²

بخش اول: خدا و تجربه
فصل اول:
به ماهیت تجربه دینی می پردازد. نویسنده ابتدا به تعریف تجربه می پردازد. به اعتقاد وی تجربه آگاهی از یک موضوع است. ولی ضرورتا یک آگاهی نظری صرف نیست. یعنی هرتجربه ای امری نظری است که فاعل های شناسا یا افراد واجد آن هستند.
در ادامه نویسنده به مباحثی در باب تجربه دینی می پردازد و برای این منظور، مقصود از دین را در تجربه دینی روشن می سازد. به اعتقاد نویسنده، امر متعالی به دو معنا به کار می رود.
1. چیزی وقتی متعالی است که به ماورا برود یا بیش از آگاهی های بی واسطه شخص باشد.
2. چیزی وقتی در معنای دینی، متعالی است که به عنوان غایت به اعتقاد درآید.

فصل دوم:
ادامه مباحث گفتار پیشین دنبال می شود. نویسنده در این قسمت معتقد است تجربه دینی امری کلی و متضمن دو عنصر اساسی است؛
1. علم به امر متعالی
2. سرسپردگی به آن
چون اولا انسان تمایل بنیادین برای متعالی ساختن خویش دارد. و ثانیا چون امکان فراتر رفتن از فرد نیست. مگر آنکه ورایی باشد که انسان بتواند به سوی تعالی جدید ارتقا یابد. پس می توان نتیجه گرفت که امر متعالی برای برآوردن بنیادین انسان(تعالی جستن)، ضرورت دارد.

فصل سوم:
به ابعاد تجربه دینی می پردازد. نویسنده برآن است که تجربه دینی همواره متضمن نوعی تعالی جستن می باشد که از لحاظ تاریخی حداقل 6 جهت دارد.

فصل چهارم:
به جهت بدیهی نبودن واقعیت تجربه دینی می کوشد تا معیارهایی را بدست دهد. تا واقعی بودن تجربه دینی را به وسیله آن بتوان معلوم ساخت. نویسنده واقعی بودن این تجربه را منوط به وجود امر متعالی می داند. به همین جهت معتقد است که آنچه انسان ها واقعا نیاز دارند، واقعا هم وجود دارد. زیرا انسان ها واقعا نیازمند خدا هستند(چنانکه در فصول پیش گفته شد). این همان احساس امکانی و وابستگی است که در انسان ها وجود دارد و نیاز آنها را به امر متعالی نشان می دهد. دهان برای برآورده شدن باز کرده است. و اگر انسان ها واقعا نیازمند امر متعالی باشند؛ پس باید امر متعالی در جایی وجود داشته باشد تا آن نیاز را برآورده سازد.

بخش دوم: خدا و عقل
فصل پنجم:
به نقش دلایل اثبات وجود خداوند می پردازد. نویسنده معتقد است که واکنش جدید به براهین خداشناسی منفی و شکاکانه بوده است وآنها انتقاداتی به این براهین وارد می سازند: که از نظر روانی و درونی ایمان آور نیستند، به طور منطقی بی اعتبارند، از لحاظ معرفت شناسی ناقص اند، از دیدگاه وجودی ناکافی اند و یا از جهت ارزشی نابجا به کار برده شده اند. در باب نقش ادله، نویسنده معتقد است که اگر دلیل بتواند در اطمینان بخشیدن به انسان ها کمک کند که خدایی وجود دارد تا چنین نیازی ارضاء شود چه بهتر و اگر آن استدلالات به استدلالهای نامعقول منجر شود بایست مشکل را از ناحیه دلایل دانسته نه ادعا.

فصل ششم تا نهم:
به بررسی براهین اثبات وجود خدا، تقریرات عمده براهین و نقد و بررسی آنها و بعضا پاسخ گویی به پاره ای اشکالات اختصاص یافته. براهینی که در این فصول مورد بررسی قرار می گیرند عبارتند از: براهین غایت شناختی(اتقان صنع)، برهان اخلاقی، برهان وجودی و برهان جهان شناختی.

بخش سوم: خدا و زبان
فصل دهم تا سیزدهم:
مسئله زبان دین: بررسی زبان به عنوان ابزاری برای توصیف خداوند و بررسی کفایت آن. بررسی اینکه چگونه می توان با زبانی از جهانی متناهی، درباره امر نامتناهی سخن گفت.
زبان سلبی دین: این فصل به دیدگاه بزرگانی مانند افلاطون، فلوطین، موسی بن میمون و آکوئیناس درباره الهیات سلبی می پردازد. مولف در آخر زبان سلبی خالی از هر ایجاب پیشین را بی معنا می داند. البته از طرف دیگر قائل است بدون نوعی سلب، هیچ راهی برای تثبیت تعالی خداوند وجود نخواهد داشت.
زبان ایجابی درباره خدا: این فصل به بعد مقابل زبان دین، یعنی زبان ایجابی درباره خدا پرداخته است و جایگاه اشتراک معنوی، لفظی و تمثیل را در این بحث بررسی می کند.
در آخر مولف بحثی درباره زبان دین الگو انجام می دهد.

بخش چهارم: خدا و شر
فصل چهاردهم تا هفدهم:
ماهیت مسئله شر(فصل14): در این بخش مولف 5 قسم جهان فرضی را مطرح می کند که در آخر خداوند می توانست جهانی خلق کند که انسان ها می توانند در آن گناه کنند و گناه هم می کنند. (و می توانند هم گناه نکنند)
معضل شر برای خدا باوری سه جنبه دارد:

1. چرا خداوند چیزی ناکامل و ناقص خلق کرد (فصل15:مسئله مابعد الطبیعی شر)

2. چرا اجازه می دهد آن موجود ناکامل وجود داشته باشد؟ (فصل16:مسئله اخلاقی شر)

3. اگر خدایی مطلقا کامل وجود دارد، چرا درد و رنج غیرضروریِ انسان وجود دارد؟ (فصل17:مسئله فیزیکی شر)

پی نوشت:

1. دو بخش درباره نویسنده و درباره کتاب نقل از: فلسفه دین، نورمن گیسلر، حمیدرضا آیت اللهی، انتشارات حکمت، تهران، چاپ اول 1391، ص17 و19

2. فصل های 1 تا 9 برگرفته از: کتابشناسی توصیفی کلام جدید-فلسفه دین، مهدی کمپانی و مجتبی طوبایی، ص366-369، نشر کتاب طه، قم، 1386