محتوای مقاله

*وَ مِنْ آياتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَيْها وَ جَعَلَ بَيْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَةً إِنَّ في‏ ذلِکَ لَآياتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَکَّرُونَ* ترجمه؛ "و از نشانه های او اینکه همسرانی از جنس خودتان برای شما آفرید تا در کنار آنان آرامش یابید ، و در میانتان مودّت و رحمت قرار داد در این نشانه هایی است برای گروهی که تفکّر می کنند!"(1) همچنین روایاتی که مجرد بودن را مذمت کرده اند به خوبی بر این امر دلالت می کند. علاوه بر این آیات زیادی که در قرآن اشاره به نعمت های گوناگون بهشتی اعم از خوردنی ها، آشامیدنی ها و لذائذ جنسی دارد حاکی از این است که این لذت ها ذاتا بد و ناپسند نیستند و خداوند با آن ها هیچ گونه مخالفتی ندارد.

علت اینکه خداوند برخی از این لذت ها را در دنیا محدود و یا ممنوع کرده این است که اگر برخی از لذت ها از حد تعادل خارج شود به خود شخص ضربه می زند و یا به افراد جامعه آسیب می رساند که سبب تعدی به حقوق دیگران می شود. بنابراین دین اسلام علاوه بر اینکه انسان ها را به کسب لذت های بالاتر تشویق می کند و از لذت کم منع می کند، همچنین از لذت هایی که در نهایت به خود شخص و جامعه آسیب می زند (آسیب روحی و جسمی) منع می کند.
هیچ پدر و مادری از این که فرزندشان بازی کند و یا غذا بخورد ناراحت نمی شود و او را سرزنش نمی کند به عکس حتی اگر فرزندشان غذا نخورد یا بازی نکند نگران می شوند و در صدد رفع مشکل برمی آیند. همین پدر و مادر اگر ببینند فرزندشان در طول روز فقط غذا می خورد و بازی می کند و هیچ اهتمامی به انجام تکالیف درسی اش ندارد و به فکر رشد علمی اش نیست، این جاست که او را سرزنش و توبیخ می کنند.
بنابراین لذات به خودی خود بد نیستند و اسلام مخالفتی با آنها ندارد بلکه لذت ها وقتی بد می شوند که از حد اعتدال خارج شوند و یا موجب تعدی به حقوق دیگران شوند و یا اینکه باعث توقف رشد شخص شوند. یعنی اینکه شخص تنها به جنبه حیوانی بپردازد و جنبه های انسانی و کمالی را رها کند.

اما در بررسی عالم آخرت می دانیم که آنجا مرحله کسب کمالات نیست (مانند کودکی که ناقص متولد شود، دیگر بعد از تولد امکان رفع نقص ندارد) همچنین مرحله سقوط اخلاقی و گمراه شدن هم نیست، بنابراین شخصی که به بهشت رسیده است محدودیتی در لذت ها ندارد، زیرا این طور نیست که اگر بخواهد به لذتی بپردازد از کمالی عقب بماند. آنجا دیگر دنیای عمل و تکامل یا سقوط و هلاکت نیست و در یک کلام فصل برداشت است. درآنجا چشم هر چه لذت ببرد کمال است، امر جنسی هر اندازه اعمال شود کمال است و آنجا جای تزاحم و تعارض نیست که به حقوق دیگران تجاوز شود. بر همین اساس خداوند لذت های بهشت را بی نهایت توصیف می کند. *يُطافُ عَلَيْهِمْ بِصِحافٍ مِنْ ذَهَبٍ وَ أَکْوابٍ وَ فيها ما تَشْتَهيهِ الْأَنْفُسُ وَ تَلَذُّ الْأَعْيُنُ وَ أَنْتُمْ فيها خالِدُونَ* ترجمه؛ "سینی هایی از طلا و جام هایی در برابر آنان می گردانند، و در آنجا آنچه دلها آن را بخواهند و دیدگان را خوش آید [هست] و شما در آن جاودانید."(2) *وَ لَکُمْ فيها ما تَشْتَهي‏ أَنْفُسُکُمْ وَ لَکُمْ فيها ما تَدَّعُونَ* ترجمه؛ "و برای شما در بهشت ابد هر چه مایل باشید یا آرزو و تقاضا کنید همه مهیّاست."(3)
بنابر آنچه که بیان شد خداوند نه تنها با لذت بردن انسان ها مخالفت ندارد بلکه خود او انسان را آنگونه خلق کرده که بتواند لذت ببرد. منتها چون انسان دارای دو جهت جسمانی و روحانی است؛ انسان باید به هر دو نوع لذت مادی و معنوی برسد و اگر لذت جسمی مانع کمالات معنوی شوند مذموم و ممنوع هستند و این تصور هم غلط است که انسان فقط باید به کمالات و لذت های معنوی و روحانی نائل شود و باید لذت جسمانی را ترک کند چرا که در قرآن از نعمت های جسمانی زیادی در دنیا و آخرت یاد شده و اینها همه نعمت ها و زیبایی های آفرینش خداوند مهربان است؛ *وَ لَقَدْ مَکَّنَّاکُمْ فِي الْأَرْضِ وَ جَعَلْنا لَکُمْ فيها مَعايِشَ قَليلاً ما تَشْکُرُونَ* ترجمه؛ "ما شما را در زمین جای دادیم و در آنجا برای شما وسائل زندگی قرار دادیم ولی سپاسی که می دارید اندک است."(4) این آیه اشاره ایی کوتاه به همه نعمات دنیایی دارد که اهل اندیشه می توانند عمری در آنها تامل و دقت کنند و در این مختصر امکان تفصیل آن نیست. خداوند سبحان درباره نعمت های اخروی می فرماید؛ *مَثَلُ الْجَنَّةِ الَّتي‏ وُعِدَ الْمُتَّقُونَ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ أُکُلُها دائِمٌ وَ ظِلُّها تِلْکَ عُقْبَي الَّذينَ اتَّقَوْا وَ عُقْبَي الْکافِرينَ النَّارُ* ترجمه؛ "بهشتی که به پرهیزگاران وعده داده اند ، این است که در آن جویهای روانست ، میوه و سایه آنها دائمی است، این سرانجام کسانی است که پرهیزگاری کرده اند ، و سرانجام کافران جهنم است."(5) *وَ حُورٌ عينٌ* کَأَمْثالِ اللُّؤْلُؤِ الْمَکْنُونِ* ترجمه؛ "و همسرانی از حور العین دارند*همچون مروارید در صدف پنهان!"(6) هر چند در قرآن بالاترین نعمت رضوان خداوند معرفی شده ولی اینگونه نیست که بهشتی هایی که به رضوان الهی رسیده اند از لذت های جسمی بهشت محروم گردند، بلکه با داشتن رضوان الهی لذت بیشتری از لذات جسمی هم می برند. *وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنينَ وَ الْمُؤْمِناتِ جَنَّاتٍ تَجْري مِنْ تَحْتِهَا الْأَنْهارُ خالِدينَ فيها وَ مَساکِنَ طَيِّبَةً في‏ جَنَّاتِ عَدْنٍ وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ ذلِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظيمُ* ترجمه؛ "خداوند مؤمنین و مؤمنات را به بهشت هایی وعده داده که از چشم انداز آنها جویها روان است ، و آنها در آن جاودانه اند ، و قصرهای پاکیزه ای در بهشت های عدن و از همه بالاتر رضای خود را وعده داده که آن خود رستگاری عظیمی است."(7)
کودکی که از بازی کردن با اسباب بازی هایش لذت می برد ولی زمانی که در آغوش مادر است این لذت بیشتر هم می شود، در حالی که این یک مثال ناقصی است و رابطه ونیاز انسان به خدا از این هم به مراتب شدید تر است. همچنین معلوم شد لذت های دنیوی در صورتی که مانع رشد شخص (رشد مادی و معنوی) نشوند و موجب تعدی به حقوق دیگران نشوند پسندیده هستند و اگر در لذت های دنیوی محدودیتی هست به خاطر خاصیت دنیا است. چرا که در دنیا هر لذتی با رنجی همراه است واین هاست که این جمله زیبا از امیرالمومنین علی علیه السلام به درستی معنا می شود؛ "انما الدنیا منتهی بصر الاعمی؛ ترجمه؛ دنیا نهایت شعاع دید آدم کور است"(8). (9)

پی نوشت؛

1. روم: 21- ترجمه؛ آیت‌الله موسوی همدانی _ترجمه ‌المیزان
2. زخرف: 71 – ترجمه؛ آیت‌الله موسوی همدانی _ترجمه ‌المیزان
3. فصلت: 31 – آیه کامل؛ نَحْنُ أَوْلِياؤُکُمْ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الْآخِرَةِ وَ لَکُمْ فيها ما تَشْتَهي‏ أَنْفُسُکُمْ وَ لَکُمْ فيها ما تَدَّعُونَ – ترجمه؛ ما در دنیا و آخرت یاران و دوستداران شماییم و برای شما در بهشت ابد هر چه مایل باشید یا آرزو و تقاضا کنید همه مهیّاست. (ترجمه استاد الهی قمشه‌ای)
4. اعراف:10 – ترجمه؛ آیت‌الله موسوی همدانی – ترجمه ‌المیزان
5. رعد: 35 – ترجمه؛ آیت‌الله موسوی همدانی – ترجمه ‌المیزان
6. واقعه: 22و23- ترجمه؛ آیت‌الله موسوی همدانی – ترجمه ‌المیزان
7. توبه 72 – آیت‌الله موسوی همدانی – ترجمه ‌المیزان
8. نهج البلاغه؛ خطبه131
9. منابع مجموعه آثار شهید مطهری ره، ج11، کتاب آشنایی با قرآن، صفحه 50 به بعد